එක්‌තරා අවමංගල උත්සවයකට පසු හත් දවසේ බණ කියන දවසේ ඇතිවුණ කතා බහක්‌ තමයි මේ. "අපේ අම්මා පෙරේතයෙක්‌ කියල හිතුවද, එක එක තටුවලට කෑම දාල දෙන්න හදන්නේ"? ඒ එක පැත්තකින් ඇසුන හඬක්‌. අනෙක්‌ පැත්තෙන්, "නැහැ නැහැ එහෙම එකක්‌ නෙමෙයි මේක අපි කලින් ඉඳන් කරගෙන ආපු ක්‍රමයක්‌". තව පැත්තකින්, "සමහර පළාත්වල නම් එහෙම එකක්‌ තියනවලු. ඒත් මේ පැත්තෙ නම් එහෙම තියනව මම දැකල නෑ". මේ විදිහට විවිධ පැතිවලින් එන විවිධ මත. ඇත්තටම පෙර ඉඳන් කරගෙන ආපු ක්‍රමයක්‌a නම් ඒකට හේතුවක්‌ තියෙන්න ඕන. විශේෂයෙන් පෙර බොදුනුවන් කරගෙන ආපු ක්‍රමයක්‌ නම් ඊට හේතුවක්‌ තිබිය යුතුයි. මොකද සැබෑ බොදුනුවන් කිසිම දවසක හේතුවක්‌ නොදැක කිසි දෙයක්‌ කරන්නෙ නෑ, වැරැද්දක්‌ නම් කෙළින්ම ඉවත් කරනවා.
බුද්ධ පරිනිර්වාණයට පෙර බුදුපියාණන් වහන්සේ දානයකට ගව්ගණනක්‌ දුර පයින් වැඩම කළා. ඒ දානය පිළිගැනීමෙන් පසුව උන්වහන්සේ යම් කෙනෙක්‌ එනකල් ධර්ම දේශනා නොකර හිටියා. ඒ තමන්ගේ ගවරැල නැවත දක්‌කගෙන එන මනුස්‌සයෙක්‌ එනකල්. ඒ මනුස්‌සයා ආවා. මුලින්ම බුදුපියාණන් වහන්සේ කළේ, මේ මනුස්‌සයට කන්න ටිකක්‌ දෙන්නැයි පවසා ඔහුගේ බඩගින්න නිවපු එක. ඊට පස්‌සේ බණ අහලා ඒ මනුස්‌සයා සෝවාන් වුණා. ඇයි මුලින්ම ඒ මනුස්‌සයට කන්න දුන්නේ? දැන් ප්‍රශ්නයක්‌ එනවා, ඇත්තටම ඒ මනුස්‌සයට හේතු තිබුණා නම් ඇයි කෙළින්ම බණ නොකියා කන්න දුන්නෙ කියල? උපමාවක්‌ ගමු, එතකොට කරුණු කාරණා වැටහෙයි.
අපි හිතමු ගණන්වලට දක්‌ෂ ළමයෙක්‌ ඉන්නව කියල. ඒ ළමයට ගණන් කියල දෙන්න ගුරුවරයෙක්‌ ගෙදරට එනවා. ඒ ළමයට කියන කියන එක ඉක්‌මණට වැටහෙනවා, එකපාරයි කියල දෙන්න ඕන. ඉතින් අපි ඒ ළමයව වේල් දෙක තුනක්‌ බඩගින්නෙ ඉන්න තියල අර ගුරුවරයට කියනව ගණන් කියල දෙන්න කියල. දැන් ඒ ළමයට කලින් වගේ උගන්වන දෙයක්‌ එක පාරට වැටහෙයිද? නැතිනම් බඩගින්න ඉවසගන්න බැරුව ක්‌ලාන්ත වෙලා කිසිම දෙයක්‌ මනසට හිතාගන්න බැරුව ඉඳියිද? අපි ඇහුවොත් ළමයෝ උඹට බත් ටිකක්‌ බෙදල දෙන්නද, නැතිනම් අලුත් ගණන් පාඩම පටන් ගමුද කියල, ඒ ළමය මොන වගේ උත්තරයක්‌ දෙයිද? "මොන ගණන් ද මට කන්න ටිකක්‌ දීපල්ල" කියල කියයි. දැන් වැටහෙනවා ඇති, කොතරම් මනස තීක්‌ෂණ වුණත් කායික අපහසුතාවක්‌ තියෙන වෙලාවක මනසින් කිසි ප්‍රයෝජනයක්‌ ගන්න බැරි බව. බොහෝ විට ආහාරයෙන් කරන්නේ කය ප්‍ර්‍රබෝධමත් කරන එක. මේ කායික ප්‍රබෝධය මනසින් කරන වැඩකට අතිශයින් වැදගත්.
බුදුවන බලාපොරොත්තුවෙන් දුෂ්කර ක්‍රියා කරපු සිදුහත් බෝසතාණන් වහන්සේ, ඒ නියම මඟ නොවන බව අත්දැකීමෙන්ම වටහාගෙන, කුඩා කාලයේ දඹරුක්‌ සෙවණේදී ප්‍රථම ධ්‍යානය ඉපද වූ තමන්ටම එදා ආවේණික වූ ක්‍රම රටාව නියම මඟයි කියල හිතාගෙන, දුර්වල කයින් ඒක කරන්න බැරි බව තීරණය කර යළිත් ආහාර අරගෙන කය පෝෂණය කරගත් බවත්, ඒ කායික පහසුව ධ්‍යාන ලාභීත්වයට උපනිශ්‍රය වෙච්ච හැටිත් ධර්මයේ සඳහන් වෙනවා.
මේ මොහොත වෙන කොට අපිට සුළු හෝ වැටහීමක්‌ තියෙනවා, බණක්‌ තියා මොන වැෙŒ කරන්න ගියත්, විශේෂයෙන් මනස මෙහෙයවා කරන කටයුත්තකට කයේ පහසුවක්‌ සහ ප්‍රබෝධයක්‌ තිබිය යුතු බව. කොටින්ම කිව්වොත් ලෙඩක්‌ දුකක්‌ නිසා ඇති වන කායික අමාරුවකට වඩා බඩගින්න, පිපාසය වැනි දෙයින් එන කායික අපහසුව මඟහරවා සිටිය යුතු බව වැටහෙනවා. ඊළඟට එන ප්‍ර්‍රශ්නය තමයි, මළගිය ඥාතියාට අපි කෑම ටික තිබ්බ කියමුකෝ, දැන් ඔය ගන්න එනවයි කියන කෙනා එනව ද ඕක කන්න? මළගිය ඥාතියා නැවත එනවද?
"අපි කොහොමද කියන්නේ එයා එතනට එනව කියල? අපිට පේන්නෙ නැහැනේ කවුද ආවේ කියල? "මේ වගේ නානාප්‍ර්‍රකාර කතා කියන්න පුළුවන්. ඇත්තටම අපි කොහොමද දන්නෙ එහෙම ආව කියල හෝ එයි කියල? මුලින්ම විශ්වාසයෙන් තමයි දැනගන්න වෙන්නේ. තමන්ටම අත්දැකීමක්‌ ලැබෙන කල් එකම විශ්වාසවන්ත මාර්ගය තමයි තිලෝගුරු සම්මා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී්‍රS මුඛ දේශනා. එවැනි ශ්‍රී්‍රS මුඛ දේශනාවක්‌ අරගෙන බලමු.
"(ඥාති ප්‍රේතයෝ) තමන් පෙර විසූ ගෙය කරා අවුත් බිත්තියෙන් පිටත්හි ද, ගෘහසන්ධි බිත්තිසන්ධි සතරමංහන්ධි තුන්මංහන්ධි යන මේ තැන්හිද දොරබා නිසාද සිටිත්" (තිරෝකුඩ්ඩ සූත්‍රය - ඛුද්දක නිකාය (1), ඛුද්දකපාඨ පාළි - 15 පිටුව)
උන්වහන්සේගේ දේශනා අනුව පැහැදිලි වන කාරණය තමයි, එහෙම මියගිය ඥාතීන් බොහෝ විට තමන් කැමති, නිතර ඇසුරු කළ පුරුදු තැන්වලට පැමිණෙන බව. ඒ වගේම "අපේ අම්මා පෙරේතයෙක්‌ කියල හිතුවද එක එක තටුවලට කෑම දාල දෙන්න හදන්නෙ" කියන අර කලින් ඇතිවුණ කතාබහ අනුව ගත්තම වැටහෙන්නේ, මේ එන මියගිය ඥාතීන් සතර අපාගත ප්‍රේ්‍රත ඇත්බැව්වලම ඉන්නවා යෑයි පටලවා ගෙන සිටින බවයි. යම් කිසි මනුස්‌සයෙක්‌ තමන්ට පුළුවන්කම තියෙද්දී අනුන්ට අතපෑව නම්, අනුන්ගෙන්ම යෑපුණා නම්, පරවුන්ට අතපෑව නම්, දැන් අතපානවා නම් ඔහු හෝ ඇය මිනිස්‌ පෙරේතයෙක්‌. ඒක උපාදාන කරගනිමින් මියගිය දවසක ඔහුට පෙරේත ජාතිය හිමි වනවා. ඒක සතර අපායෙන් එකක්‌. අවුරුදු දහස්‌ ගණන්, ලක්‌ෂ ගණන් විඳවන්න පුළුවන් තැනක්‌. කර්ම ශක්‌තියෙන් මිදෙන්න අවස්‌ථාවක්‌ ලැබෙන කල් දුක්‌තව කල් ගෙවන තැනක්‌. නමුත් ඥාති ප්‍රේ්‍රත කියන්නේ ඒ සතර අපා අත්බැව් නෙවෙයි. තව තැනකට යන කල් සීල සුගන්ධයෙන් හෝ දුස්‌සීල දුර්ගන්ධයෙන් හෝ තාවකාලිකව ඉන්න තැනක්‌ තමයි ඥාති ප්‍රේත කියන්නේ. නමුත් එතැන වුණත් තමන්ට ඕන ඕන විදිහට ඉන්න බෑ. කර්ම ශක්‌තියෙන් දෙයක්‌ ලැබන කල් ඉන්න වෙනව.
එහෙනම් ඇයි ඒ අයටත් ප්‍රේත කියල කිව්වේ?
මේ "ප්‍රේ්‍රත" කියන වචනය පද බෙදල ගත්තම (පරහේ Û අත) තවකෙනකුට අතපාල, එහෙම නැතිතම් අනුන්ගෙන් යෑපෙන කියන අර්ථය තමයි එන්නේ. එයින් කියවෙන සංඛාරය සහ පසුව හටගන්නා ජාතිය පටිච්ච සමුප්පන්නව ගලපා පෙන්විය හැකි නිසයි මේ විදිහට නිරුක්‌තිය පෙන්නුවේ.
ඥාති ප්‍රේ්‍රත හෙවත් මළගිය ඥාතීන් අනුන්ගෙන් යෑපෙන්නේ ඇයි?
"ඒ ප්‍රේ්‍රත ලෝකයෙහි සී සෑමක්‌ නැත්තේ ය. ගව පාලනයක්‌ එහි නැත්තේ ය. (සම්පත් ලැබීමට හේතු වූ) එබඳු වෙළෙඳාමකුත් නැත්තේය. රන් රිදියෙන් කරන ගනුදෙනුවක්‌ ද නැත්තේය. (හුදෙක්‌) මැරී ඒ ප්‍රේ්‍රත විෂයට පැමිණියෝ මේ මිනිස්‌ ලොව වසන නෑමිතුරන් විසින් දෙන ලද දෙයකින් යෑපෙත්" (තිරෝකුôඩ සූත්‍රය - ඛුද්දක නිකාය (1), ඛුද්දකපාඨ පාළි - 15 පිටුව)
දැන් පැහැදිලි වන කාරණය තමයි, ඒ අයට මනුස්‌ස ලෝකයේ ජීවත් වුණ විදිහට පරලොව ජීවත් වෙන්න බැරි බව. මෙහේ ගොවිතැන් කළා නම්, එහේ ඒව කරන්න බෑ. රැකී රක්‌ෂාවක්‌ කරල හම්බ කරල කඩේකින් කෑමට දෙයක්‌ හෝ අනෙක්‌ අත්‍යවශ්‍ය දෙයක්‌ හෝ මනුස්‌ස ලෝකෙදී වගේ ගන්න බෑ. කොටින්ම කියනව නම් තමන් මනුස්‌ස ලෝකයේ බුක්‌ති විඳපු දේවල්වල හිමිකම මෙතනදී නැතිවෙනවා. එතකොට හිමිකම මොකක්‌ද? තමන් සසර ජීවත්ව හිටපු කාලයේ මහන්සි වෙලා අඹුදරුවන් පෝෂණය කළා නම්, නෑදෑ හිතමිතුරන්ට උදවු උපකාර කළා නම්, ඒ ඥාතීන්ගෙන් නැවත අයකර ගන්න හිමිකම එනවා. එතකොට ඥාති ප්‍රේත කියන්නේ තමන්ගේ හිමිකම අනුව ඥාතීන්ට අතපාල ඉන්න කෙනෙක්‌. ඒ වගේම මනුස්‌ස ලෝකයේ ඉන්න තමන්ගේ ඥාතියෙක්‌ හෝ හිත මිතුරෙක්‌ දෙන දෙයක්‌ අරගෙන ඉන්න වෙනවා. ඉහත පෙන්වපු පද නිරුක්‌තියත් බුද්ධ දේශනාවත් මනාවට දැන් ගැලපෙනවා. එහෙනම් අපේ මළගිය ඥාතියෙක්‌ තමන් කලින් හිටපු තැන්වලට එන බවටත්, අපි දෙන දෙයක්‌ හැරෙන්න ඒ අයට වෙන දෙයක්‌ (හෝ මෙලොව ජීවත් වෙලා ඉන්න ටිකේ කරගත්ත පිනකින් ලැබෙන දෙයක්‌) නැති බවටත් කරුණු වැටහෙනවා.
එතකොට මළගිය හැමෝම එනවද?
බුදුපියාණන් වහන්සේ වැඩ ඉන්න කාලයේ මේ හා සමානම චාරිත්‍රයක්‌ තිබුණා. එනම් මළගිය ඥාතීන්ට කෑම බීම දෙන ක්‍රමයක්‌. අද අපි ඉහතින් සඳහන් කරපු පෙරේත තටුව ගැන එදා කියල තියෙනවා. ඉතින් මේ ගැන සැකයක්‌ ඇතිවුණ එක්‌තරා බමුණෙක්‌, බුදුපියාණන් වහන්සේ සමඟ කරපු සංවාදයක්‌ පහත දැක්‌වෙනවා.
"පින්වත් ගෞතමයන් වහන්ස බ්‍රාහ්මණ නම් වූ අපි, "මේ දානය පරලොව ගිය ඥාතිසාලෝහිතයනට පැමිණේවා, මේ දානය පරලොව ගිය ඥාතිසාලෝහිතයෝ (තමන්ගේ ලේ නෑයන්) පරිභෝග කරත්වා"යි දන් දෙම්හ, ශ්‍රාද්ධ (ඒ පිළිබඳව ඇදහීම) කරම්හ. කිමෙක භවත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඒ දානය ප්‍රේතඥාතිසාලෝහිතයනට පැමිණේද? කිමෙක, ඒ ප්‍රේතඥාතිසාලෝහිතයෝ ඒ දන් පරිභෝග කරත් ද?" - (ජාණුස්‌සෝණි සූත්‍රය - අංගුත්තර නිකාය (6) - 493 පිටුව)
දැන් ඒ ජාණුසෝනිය බමුණට තිබුණේa, මේ අය ඇවිත් අපි තියපු කෑම කනවද කියන ප්‍රශ්නය. අද මේ සූත්‍රයේ අදහස පටලවාගෙනයි තියෙන්නේ. බොහෝ අය තර්ක කරනවා, ඒ ජාණුසෝනිය බමුණා බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් ඇහුවේ, කෑම කනවද කියන එක නෙමෙයි, අපි දන්දීලා දෙන පින් ගන්නවද කියන එකයි කියල. නමුත් මෙතැන පැහැදිලිවම තියෙනවා "මේ දානය පරලොව ගිය ඥාතිසාලෝහිතයෝ පරිභෝග කරත්වා" කියල. එහෙම නැතිව පිනක්‌ ගැන කතාවක්‌වත් නෑ. පාලියේ තියෙන්නේ "ඉදං දානං පෙතා ඥාතිසාලොහිතා පරිභුඤජන්තු" කියලයි. (පරිභුඤජන - අනුභවය, වැළඳීම) දැන් හොඳටම පැහැදිලියි අහපු ප්‍රශ්නය. එහෙනම් බලමු බුදුපියාණන් වහන්සේ මේ ප්‍රශ්නයට දීපු පිළිතුර.
"බ්‍රාහ්මණය, ස්‌ථානයෙහි පැමිණෙයි, අස්‌ථානයෙහි නොපැමිණෙයි"
අපි මේකෙ දහම් නිරුක්‌තිය අරගෙන බලමු. මොකක්‌ද මේ "ස්‌ථානය" සහ "අස්‌ථානය" කියන්නේ. අපිට බොහෝ විට සමාජයේ මෙවැනි කතාබහ ඇහිල ඇති. "උඹ අර මම දුන්න පොත සරත්ට දුන්නද?, නැහැ, ඌ හිටියෙ නෑ ඒක නිසා මම ආපහු අරන් ආවා, කමක්‌ නෑ, පොත මට දියන් හෙට මම ඌ හිටියොත් දෙන්නම්". ඒ කියන්නේ හිටියොත් දෙන්නම්, නැත්තම් දෙන්න විදිහක්‌ නැහැ කියන එකයි. කොටින්ම කියනව නම්, අපි කෙනකුට යමක්‌ දෙන්න නම් ඒ කෙනා ඒක බාරගන්න එතන ඉන්න ඕන. නැතිනම් ඒක දෙන්න බැරි වෙනවා. එතකොට බුදුපියාණන් වහන්සේ අදහස්‌ කරපු ස්‌ථානය සහ අස්‌ථානය මොකක්‌ද?
"බ්‍රාහ්මණය, මෙලොවෙහි ඇතැමෙක්‌ ප්‍රාණඝාතී වෙයි, අයිනාදන්කරනේ වෙයි. කාමයන්හි මිසහසර (මිත්‍යා හැසිරීම) ඇතියේ වෙයි. මුසවා කියන සැහැවියේ (ස්‌වභාවය) වෙයි, පිසුණු බස්‌ ඇතියේ වෙයි. පරොස්‌ බස්‌ ඇතියේ වෙයි, පලප් තෙපලන්නේ වෙයි, අභිධ්‍යා (දැඩි ලෝභය) බහුල වෙයි. ව්‍යාපාදයට වන් සිතැත්තේ වෙයි, මිත්‍යා දෘෂ්ටික වෙයි. හේ කාබුන් (කය බිඳී යැමෙන්) මරණින් පසු නිරයට එළඹෙයි. නිරිසතුන්ගේ යම් අහාරයක්‌ වේ නම් එයින් හේ එහි යෑපෙයි. එයින් හේ එහි සිටුනේය. බ්‍රාහ්මණය, යම් තැනෙක සිටියහුට ඒ දානය නොපැමිණේ නම්, මෙද (එබඳු) අස්‌ථානයකි" - (ජාණුස්‌සෝණි සූත්‍ර්‍රය - අංගුත්තර නිකාය (6) - 493 පිටුව)
මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ දස අකුසලයෙන් යුත් පුද්ගලයෙක්‌ මරණින් මතු අපායේ ඉපදී ඇත්නම් ඔහුට හෝ ඇයට ඒ දානය ගැනීමට පැමිණිය නොහැකි බවයි. කොටින්ම සතර අපාගත වූ සත්වයකුට අපි දෙන දානය අනුභව කරන්න එන්න බැරි බවයි. එහෙනම් සතර අපාය අස්‌ථානයක්‌. ඒ තැනට සුදුසු ආහාර ඔහුට හෝ ඇයට ලැබෙනවා. මෙතනින් පැහැදිලි වන තවත් කාරණයක්‌ තමයි "ඥාති ප්‍රේත" කියන්නේ සතර අපායෙන් එකක්‌ වූ ප්‍රේත අත්බැව නොවන බව. "අපේ අම්මා පෙරේතයෙක්‌ කියල හිතුවද එක එක තටුවලට කෑම දාල දෙන්න හදන්නේ" ලෙස ඉහතින් සඳහන් කළ සංවාදය කිසිම හරයක්‌ නැති බව දැන් පැහැදිලි වෙනවා. ඒ සූත්‍රයේම පැහැදිලි කළ අනෙක්‌ අස්‌ථාන නම් මනුස්‌ස අත්බැව සහ දේව අත්බැවයි. සුගති වූ එම අත්බැව්වල ඉන්න අයටත් ඒ දානය ගන්න එන්න බෑ. එම නිසා මෙතනදී පෙන්වන්නේ ආහාර ගැනීමක්‌ ගැන මිසක්‌ පින් ගැනීමක්‌ නොවන බව විශේෂයෙන් තහවුරු වෙනවා. නමුත් ඒ සුගති අයටත් පින නම් ගන්න පුළුවන් බව අං¥නි¥ (4), 372 පිටුවේ එන නන්දමාතු සූත්‍රයෙන් පැහැදිලි වෙනවා.
ඒ අනුව ගත්තම ඒ දානය ගන්න සුදුසුම කෙනා "ඥාති ප්‍රේ්‍රත" එහෙම නැතිනම් "ගන්ධබ්බ" කියන අවස්‌ථාවේ ඉන්න මළගිය ඥාතියෙක්‌. ඒ දෙන ආහාරය ආග්‍රාණය කිරීමෙන් ඔවුන්ට ගැලපෙන ක්‍රමයකින් කුස පුරවා ගන්නවා. ඒ පුද්ගලයාටයි "ස්‌ථානයේදී ගනීණී යනුවෙන් සඳහන් කළේ. මෙසේ කුස පුරවා ගත් කෙනකුට කිසිම කායික අපහසුතාවක්‌ නෑ, හේතු තිබේ නම් අනිච්ච, දුක්‌ඛ, අනත්ත නියම ආකාරයෙන් විග්‍රහ කරන දහමක්‌ අහල ගැලවෙන්නත් පුළුවන්. නැති නම් ඉන්පසු කරන පුණ්‍යානුමෝදනාවකින් තමන් ඉන්න තැනින් ගැලවෙන්නත් පුළුවන්.
දැන් ප්‍රශ්නයක්‌ එනවා, මළගිය කෙනා ඒක ගන්න එන්නේ නැති නම්, අපි මොකටද එහෙම කෑම තියන්නෙ කියල. "අපේ අම්මා හොඳ බෞද්ධයෙක්‌, එයා හොඳ තැනක ඇති. එයා මේ වගේ තැන්වලට ඇවිල්ල කෑම කකා ඉන්නෙ නෑ. බොරු වැඩ". මේ වගේ අදහස්‌ එන්න පුළුවන්. මේ ප්‍රශ්නෙම ජාණුසෝනිය බමුණා බුදුපියාණන් වහන්සේගෙන් ඇහුවා. උන්වහන්සේ ඒකට දීපු පිළිතුර බලමු.
"බ්‍රාහ්මණය, යම් කරුණෙකින් මේ දීර්ඝ කාලයෙහි පරලොව ගිය ඥාතිසාලෝහිතයන්ගෙන් ඒ ස්‌ථානය විවික්‌ත (නැති වීම, හිස්‌ වීම) වන්නේය, යන තෙල කරුණ අස්‌ථාන වෙයි, අනවකාශ වෙයි. බ්‍ර්‍රdහ්මණය, නැවත දායක තෙමේ ද අනිෂ්ඵල වෙයිණී - (ජාණුස්‌සෝණි සූත්‍රය - අංගුත්තර නිකාය (6) - 495 පිටුව)
ඒ අනුව උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා, මේ දීර්ඝ සසර ගමනේ අපිට ඥාති නොවූ කෙනෙක්‌ ඉඳියි කියන එක විය නොහැක්‌කක්‌ බවත්, කවුරු හෝ අපිට සම්බන්ධ කෙනෙක්‌ එය ලබා ගන්න බවත්. ඉතින් අපිට පැහැදිලියි පෙරේත තටුව හේතු සහිතව කරගෙන ආපු සම්ප්‍රදායක්‌ බව. එහෙම නොකළොත්, තමන්ගේ ඥාතියෙක්‌ පැමිණියොත් ඔහු හෝ ඇය පත්වන පීඩනය හෝ අපහසුතාව නිසා ඔහුට හෝ ඇයට පුණ්‍යානුමෝදනාවකින් හෝ ධර්ම දේශනාවකින් නිසි ඵල නෙළා ගන්න බැරිවෙන්න ඉඩ තියෙනවා. මොකද කන්න බොන්න දෙයක්‌ නොමැතිව බඩගින්නේ හිටියොත් ඒ බණ පිහිටන්නෙ නෑ. නැති අමනුස්‌ස කරදර ඇති වෙන්නත් ඉඩ තියෙනවා.
අවසාන වශයෙන් අපි දැනගතයුතු කාරණය නම්, නියම බෞද්ධයන් වශයෙන් අපිට මතු පෙරේත තටුවකින් නොයෑපෙන මට්‌ටමේ වැඩපිළිවෙළකට යොමු විය යුතු බවයි. එනම් මරණින් මතු අස්‌ථානගතවීමයි. අස්‌ථානගත වන ක්‍රම දෙකක්‌ බුදුපියාණන්වහන්සේ පෙන්වා දුන්නා. එකක්‌ දස අකුසලයෙන් ඉන්න කෙනා නානා විධ සතර අපා දුක්‌ විඳිමින් ඉන්න එක. අනෙක්‌ පැත්ත දස කුසලයෙන් යුක්‌ත කෙනා මනුස්‌ස හෝ දේව සභාවට යන සුගතියට පත්වීම. සුගතියට පත්වුණා කියල අපිට ගැලවීමක්‌ තියෙයිද? යම් කිසි තැනක පැවැත්මක්‌ හටගත්ත ද එතන ජරා, මරණ, ශෝක, පරිදේව උරුමයි. නැවතත් දුගතියක නොවැටෙයි කියල, පෙරේත තටුවකින් යෑපෙන තත්ත්වයට නොවැටෙයි කියල සහතිකයක්‌ දෙන්න පුළුවන් කාටද?
දැනට වසර නවයකට පමණ පෙර තමන්ගේ මියගිය ඥාතිවරයා සම්බන්ධ නොවූ අවස්‌ථාවක, ඒ පරපුරේ ඥාතියෙක්‌ මේ වගේ පුද තටුවක්‌ බුක්‌තිවිඳපු කතාවක්‌ (මේ සිද්ධිය දැකපු අය තවත් ඉන්නවා) මෙසේය.
දහමට ලැදිව හිටපු කාන්තාවක්‌ පිළිකා රෝගයකින් මියගියා. ගුප්ත ලෝකයේ සිදුවීම් දකින කෙනෙක්‌ ඒ තැනැත්තිය සුගතියක උපතට සම්බන්ධ වූ බව දැනුම් දුන්නා. බණ කියන හත් දවසේ දානය දා පුද තටුව තිබිය යුතු ද නැද්ද කියල තර්ක වාද වැඩි වෙලා තිබිච්ච කාලෙක තමයි මේක සිද්ධ වුණේ. බුදු දහම අනුව එසේ තබන තටුව සුදුසු ඥාතියෙක්‌ පරිභෝග කරන්න පුළුවන් බව ධර්ම දේශකතුමෙක්‌ මඟින් ඒ අයට දැනගන්න ලැබුණා. සමහර විට සතුන් මඟිනුත් ඒ බුක්‌තිය ගන්න පුළුවන් බව එතුමා පවසා, සතෙක්‌ ඒක කන්න ආවත් පන්නා නොදමන ලෙසත් දැනුම්දී තිබුණා.
හත් දවසේ බණට පෙර පුද තටුව තියල එනවාත් සමඟ බල්ලෙක්‌ එතැනට දුවගෙන එනව දැකපු කෙනෙක්‌ ඌ පන්නා දමන්න සැරසුණා. දේශකතුමා කියපු කතාව, අහල දැනගෙන හිටපු කෙනෙක්‌ ඒ කරුණ මතක්‌කර දීල බල්ලා පන්නා නොදමන ලෙස පවසා සිදුවන දේ බලා ඉඳල තියෙනවා. දහ පහළොස්‌ දෙනෙක්‌ ඒ ළඟ සිටියදී බල්ලා බත් ව්‍යංජන ටික ටික කා පලතුරු ආදියත් කනකොට බලා හිටපු පිරිසට පුදුම හිතිල තියෙනවා. ඉන්පසු සිද්ධ වුණේ අදහගන්නත් බැරි සිදුවීමක්‌. හොඳට කොටා තිබූ බුලත් විටක්‌ බුලත් කොළයක තබා තටුවේ පැත්තක තිබුණා. බල්ලා බුලත් විටත් කටට අරගෙන බුලත් කොළ කොටසකුත් කටේ තබාගෙන යන්න ගියා. මේ සිද්ධිය සිද්ධ වුණේa පොල්ගහවෙලට ආසන්න ගමකයි. ස්‌ථානගතව හිටපු පැරැණි ඥාතියෙක්‌ බල්ලෙක්‌ මාර්ගයෙන් ආහාර බුක්‌තිය ලබපු ආකාරය තමයි මේ.
එහෙනම් නියම අස්‌ථානගත වීම මොකක්‌ද? මේ පැවැත්මෙන් අස්‌ථානගත වීමයි. මේ කැඩිල බිඳිල වැනසිලා යන ලෝකේ, එහෙම නැතිනම් කඩල බිඳල විනාශ කරන ලෝකේ, මම මගේ කියල අල්ලන්න සුදුසු දෙයක්‌ තියෙනවද? එහෙම අල්ල ගත්තත් තමන්ට ඕන විදිහට පවත්වන්න පුළුවන්ද? තමන්ට ඕන විදිහට පවත්වන්න බැරි දේකින් කොච්චර හොඳයි කිව්වත් එන්නෙ දුකක්‌ද සැපක්‌ද? මේ ප්‍රශ්නවලට තමන් තුළින්ම නැගෙන ඥාන ගෝචර පිළිතුරුවලින්, නියම අස්‌ථානය තෝරගන්න පුළුවන්. එනම් නිවන හැර මේ ලෝ සතුන්ට තවත් සැනසීමක්‌ නෑ කියන එකයි.
වහරක අභයරතනාලංකාර හිමිපාණන් විසින් දේශිත සැඟවුණ දහම් කරුණු ඇසුරින් සකස්‌ කළේ.
ෆික්‌රි ඉස්‌මයිල්
උපුටා ගැනීම - දිවයින පුවත්පත
